Σύμφωνα με το λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, η λέξη “καταρχήν” έχει δύο έννοιες :
καταρχήν [katarxín] επίρρ. : α. όσον αφορά την ουσία, τη βασική αρχή ενός πράγματος, ως προς το κύριο και βασικό μέρος· κατ΄ αρχήν: Συμφώνησαν ~, διαφώνησαν όμως σε ορισμένες λεπτομέρειες. Tο νομοσχέδιο ψηφίστηκε ~ και κατ΄ άρθρο. β. αντί του κατ΄ αρχάς. [λόγ. < αρχ. φρ. κατ΄ ἀρχάς `στην αρχή΄ (με τροπή στον εν.) σημδ. γαλλ. en principe (εν.)]
Όμως, το “καταρχήν”, στα νομικά κείμενα, αδυνατεί ν’ αντικαταστήσει το “επί της αρχής”, προφανώς διότι οι νομικοί συντάκτες απεχθάνονται τις λέξεις με διφορούμενη έννοια.
Γράφεται “συμφωνία επί της αρχής” (accord de principe) αντί για “καταρχήν συμφωνία”. Το τελευταίο ανθεί στις εφημερίδες, μ’ επιθετικό προσδιορισμό μάλιστα (sic)!
Επίσης, η φράση “ψηφίστηκε επί της αρχής” (un vote de principe) είναι σαφέστερη από την φράση “ψηφίστηκε καταρχήν”.
Όσο για την φράση “είμαι αντίθετος καταρχήν”, δεν μπορεί να πάρει ούτε την έννοια “είμαι αντίθετος επί της αρχής” (de principe), ούτε την έννοια “είμαι αντίθετος για λόγους αρχής” (par principe).
Έτσι, δικαίως, καταλαμβάνει την έννοια της λόγιας λέξης “καταρχάς” ακριβώς όπως η φράση “πριν από τρία χρόνια” συμβαδίζει με την “προ τριών ετών”.
Αν απαγορέψουμε στη λέξη “καταρχήν“, όπως θα ήθελαν μερικοί, να έχει την έννοια της λόγιας λέξης “καταρχάς“, η πρώτη θα επανέλθει εξαλείφοντας τη δεύτερη, λόγω φυσικής ροής της γλώσσας.
Η έννοια του principio είναι εμφανής σε φράσεις τύπου “καταρχήν, όχι” (κανονικά, όχι) (en principe, non).
ΜΕΓΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΡΟΣΓΟΒΑΣ, Γαλλοελληνικό και Ελληνογαλλικό. Ετήσια συνδρομή
en français