Ο τόνος στη φωνητική μεταγραφή
Ο ιωτακισμός
Iωτακισμός λέγεται η προφορά [i] των φωνηέντων ι, η, υ και των διφθόγγων ει, οι. Εμφανίστηκε κατά την ελληνιστική περίοδο και από τα ορθογραφικά λάθη των κειμένων και των επιστολών καταλάβαμε πως η ελληνική γλώσσα των κλασικών χρόνων είχε ήδη εξελιχτεί. Γι’ αυτό, όποιος μπερδεύει τα ομόηχα φωνήεντα ή διφθόγγους, ας γνωρίζει πως το ίδιο πρόβλημα είχαν πάρα πολλές γενεές πριν από αυτόν. Όπου δε υπάρχουν αμφιβολίες γραφής, καλύτερα να χρησιμοποιείται το « ι », αυθεντικό σημάδι του φθόγγου [i].
Οι Έλληνες, όπως όλοι οι λαοί, δεν χρειάζεται να γνωρίζουν την ετυμολογία κάθε λέξης που χρησιμοποιούν στο λεξιλόγιό τους. Η ετυμολογία είναι για τους ειδικούς, οι λέξεις είναι εργαλεία επικοινωνίας. Η παρότρυνση αλλαγής μιας καθιερωμένης γραφής λόγω ετυμολογίας, μόνο διχασμό μπορεί να επιφέρει.
Για τα σημερινά ελληνικά, περίπου 100 διδακτορικές διατριβές απαιτούνται για τη θέσπιση κανόνων γραμματικής, ορθογραφίας, συντακτικού και συλλαβισμού. Αυτοί οι κανόνες θα εμπεδώσουν τη σωστή διδασκαλία τους, δίνοντας ευκρινείς απαντήσεις στα ερωτήματα των εκπαιδευτικών.
Οι κανόνες προστατεύουν μια γλώσσα. Είναι τα θεμέλια δίχως τα οποία οποιοδήποτε γλωσσικό οικοδόμημα καταρρέει.
Ιδού μερικοί βασικοί κανόνες ορθογραφίας που σχετίζονται με τον ιωτακισμό:
1. Το « η » είναι αναλλοίωτο χαρακτηριστικό του θηλυκού άρθρου και των θηλυκών ονομάτων στην ονομαστική, γενική και αιτιατική πτώση. Π.χ. η Τρίτη, της Τρίτης, την Τρίτη.
Οι λέξεις, που αρχίζουν με η (ήθος κλπ), ΔΕΝ μπορούν να γραφτούν με άλλο φωνήεν. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, το γράμμα « η » θα εξαφανιστεί από το ελληνικό αλφάβητο.
2. Το « ι » είναι αναλλοίωτο χαρακτηριστικό των ουδέτερων ονομάτων. Η κατάληξη των λέξεων « παιδί », « λάδι », « μαξιλάρι » κλπ δεν μπορεί να γραφτεί με άλλο φωνήεν. Φυσικά, μιλάμε για κανόνες, όχι για εξαιρέσεις όπως βράδυ, δάκρυ κλπ.
Οι λέξεις, που αρχίζουν με « ι » (ιατρική κλπ), ΔΕΝ μπορούν να γραφτούν με άλλο φωνήεν. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, το γράμμα « ι » θα εξαφανιστεί από το ελληνικό αλφάβητο.
3. Το « υ », μαζί με το φωνήεν « ο » σχηματίζει τον φθόγγο ου [u].
Είναι χαρακτηριστικό μερικών επιθέτων σε -ύς (μακρύς/μακρύ, πολύς/πολύ) και, κυρίως, αναλλοίωτο χαρακτηριστικό του επιρρήματος « πολύ ».
Οι λέξεις, που αρχίζουν με « υ » (ύαινα κλπ), ΔΕΝ μπορούν να γραφτούν με άλλο φωνήεν. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, το γράμμα « υ » θα εξαφανιστεί από το ελληνικό αλφάβητο.
4. Το « ει » είναι αναλλοίωτο χαρακτηριστικό των ρημάτων. Η κατάληξη γράφ-εις, γράφ-ει κλπ ΔΕΝ μπορεί να γραφτεί με ομόηχο φωνήεν ή άλλη δίφθογγο.
Οι λέξεις, που αρχίζουν με « ει » (ειρήνη κλπ), ΠΡΕΠΕΙ να διατηρήσουν αυτή την γραφή, συμβάλλοντας έτσι στη διαιώνιση της διφθόγγου.
5. Το « οι » είναι αναλλοίωτο χαρακτηριστικό του πληθυντικού αρσενικού και θηλυκού άρθρου και των αρσενικών ονομάτων στην ονομαστική πτώση. Π.χ. οι γιατροί, οι μεγάλοι, οι μεγάλες.
Οι λέξεις, που αρχίζουν με « οι » (οισοφάγος κλπ), ΠΡΕΠΕΙ να διατηρήσουν αυτή την γραφή, συμβάλλοντας έτσι στη διαιώνιση της διφθόγγου.
ΚΑΤΑΡΧΗΝ ≠ ΕΠΙ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ
Σύμφωνα με το λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, η λέξη “καταρχήν” έχει δύο έννοιες :
καταρχήν [katarxín] επίρρ. : α. όσον αφορά την ουσία, τη βασική αρχή ενός πράγματος, ως προς το κύριο και βασικό μέρος· κατ΄ αρχήν: Συμφώνησαν ~, διαφώνησαν όμως σε ορισμένες λεπτομέρειες. Tο νομοσχέδιο ψηφίστηκε ~ και κατ΄ άρθρο. β. αντί του κατ΄ αρχάς. [λόγ. < αρχ. φρ. κατ΄ ἀρχάς `στην αρχή΄ (με τροπή στον εν.) σημδ. γαλλ. en principe (εν.)]
Όμως, το “καταρχήν”, στα νομικά κείμενα, αδυνατεί ν’ αντικαταστήσει το “επί της αρχής”, προφανώς διότι οι νομικοί συντάκτες απεχθάνονται τις λέξεις με διφορούμενη έννοια.
Γράφεται “συμφωνία επί της αρχής” (accord de principe) αντί για “καταρχήν συμφωνία”. Το τελευταίο ανθεί στις εφημερίδες, μ’ επιθετικό προσδιορισμό μάλιστα (sic)!
Επίσης, η φράση “ψηφίστηκε επί της αρχής” (un vote de principe) είναι σαφέστερη από την φράση “ψηφίστηκε καταρχήν”.
Όσο για την φράση “είμαι αντίθετος καταρχήν”, δεν μπορεί να πάρει ούτε την έννοια “είμαι αντίθετος επί της αρχής” (de principe), ούτε την έννοια “είμαι αντίθετος για λόγους αρχής” (par principe).
Έτσι, δικαίως, καταλαμβάνει την έννοια της λόγιας λέξης “καταρχάς” ακριβώς όπως η φράση “πριν από τρία χρόνια” συμβαδίζει με την “προ τριών ετών”.
Αν απαγορέψουμε στη λέξη “καταρχήν“, όπως θα ήθελαν μερικοί, να έχει την έννοια της λόγιας λέξης “καταρχάς“, η πρώτη θα επανέλθει εξαλείφοντας τη δεύτερη, λόγω φυσικής ροής της γλώσσας.
Η έννοια του principio είναι εμφανής σε φράσεις τύπου “καταρχήν, όχι” (κανονικά, όχι) (en principe, non).
ΜΕΓΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΡΟΣΓΟΒΑΣ, Γαλλοελληνικό και Ελληνογαλλικό. Ετήσια συνδρομή
προκείμενη ή προκειμένη;
Γιατί λέμε “στην προκειμένη περίπτωση” κι όχι, επί το ορθότερον, “στην προκείμενη περίπτωση”;
Διότι προέρχεται από την φράση της καθαρεύουσας “εν προκειμένη περιπτώσει”, όπως “εν τοιαύτη περιπτώσει”, και το επίθετο διατήρησε την καθαρευουσιάνικη μορφή του.
Δεν είναι λάθος· είναι εξέλιξη της γλώσσας.
Ποιο είναι το σωστό;
απευθύνομαι σε όλους όσους θέλουν να μάθουν ελληνικά
ή
απευθύνομαι σε όλους όσοι θέλουν να μάθουν ελληνικά
Στην πρώτη περίπτωση, το « όλους όσους » είναι αντικείμενο του « απευθύνομαι ».
Στη δεύτερη, το « όσοι » είναι υποκείμενο του « θέλουν ».
Αν αφαιρέσουμε τη λέξη « όλους », το « όσους » δεν μπορεί να γίνει υποκείμενο του « θέλουν ».
Δεν μπορούμε να πούμε, δηλαδή: « απευθύνομαι σε όσοι θέλουν να μάθουν ελληνικά »
Αυτό σημαίνει πως η λέξη « όσοι » παίρνει υποκειμενική μορφή ΜΟΝΟ ως επεξήγηση του αντικειμένου « όλους ».
απευθύνομαι σε όλους, όσοι βέβαια θέλουν να μάθουν ελληνικά
Σε αυτή την περίπτωση, πρέπει πάντα να μπαίνει κόμμα μετά τη λέξη “όλους”.
Το ίδιο ισχύει και για το “όλους αυτούς που” και όχι “όλους αυτοί που”.
Η μάχη των φωνητικών συμβόλων
Τα λεξικά ΡΟΣΓΟΒΑΣ επέλεξαν να χρησιμοποιήσουν φωνητικά το [δ] αντί του ευρέως διαδεδομένου φωνητικού συμβόλου [∂].
Γιατί;
Διότι θεωρούν πως το γράμμα δέλτα, ως φωνητικό σύμβολο, αποδίδει ακριβώς την προφορά [δ].
Άλλωστε, το αρχαιοελληνικό γράμμα δ προϋπήρχε του γράμματος ∂.
Είναι λογικό λοιπόν, μαζί με άλλα ελληνικά γράμματα να καθιερωθεί διεθνώς ως φωνητικό σύμβολο, όπως [α], [γ], [δ], [ε], [θ], [χ].
πολύ ή πολλή; Ιδού η απορία!
Στον γραπτό λόγο, η χρήση αυτών των δύο λέξεων δημιουργεί συχνά σύγχυση διότι είναι ομόηχες.
Αυτό που πρέπει να ξέρουμε είναι πως:
- Πριν από επίθετο μπαίνει πάντα η λέξη « πολύ », ως επίρρημα, και διατηρείται αμετάβλητη: πολύ ωραία / πολύ μεγάλη / πολύ έξυπνη / πολύ όμορφες / πολύ ψηλές / πολύ κοντές.
- Πριν από θηλυκό ουσιαστικό μπαίνει η λέξη « πολλή », ως επίθετο, και διαφοροποιείται στον πληθυντικό: πολλή ώρα / πολλή δουλειά / πολλή κούραση / πολλή καθαριότητα / πολλές ώρες / πολλές δουλειές.
- Πριν από ουσιαστικό μπαίνει η λέξη « πολύ », με έννοια επιρρήματος, και διατηρείται αμετάβλητη: είναι πολύ άντρας / είναι πολύ γυναίκα / οι πολύ άντρες / είναι πολύ κουφάλες / είναι πολύ παιδί.
ΝΕΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΡΟΣΓΟΒΑΣ, Γαλλοελληνικό και Ελληνογαλλικό
Το τελικό « ν »
Η λέξη “μέσα”
Ιδού γιατί η λέξη « μέσα » πρέπει να γράφεται με απόστροφο, όταν δεν προφέρεται το τελευταίο φωνήεν, κι όχι « μες », όπως προτείνουν μερικοί καθηγητές:
1. Η απόστροφος επιτρέπει στη λέξη να διατηρήσει τον τόνο της (μέσ’), διότι η λέξη τονίζεται φωνητικά, ακόμη κι όταν χάνει το τελευταίο φωνήεν.
2. Η γραφή « μες » οδηγεί σε ορθογραφικά λάθη όπως « μες τη μέση », « μες το καλοκαίρι » κλπ. Αντίθετα, η γραφή « μέσ’ » αποκλείει τα ορθογραφικά λάθη διότι δεν υπάρχει αμφιβολία ως προς τη σύνταξή της, αφού είναι ίδια λέξη με τη λέξη « μέσα »: μέσα στο σκοτάδι / μέσ’ στο σκοτάδι.
3. Η γραφή « μες » δεν μπορεί να αντικαταστατήσει τη λέξη « μέσα » σε όλες τις περιπτώσεις: λέμε « μέσα μου », αλλά δεν μπορούμε να πούμε « μες μου ».
Με τη γραφή « μες » δημιουργείται νέα λέξη η οποία δεν έχει όλες τις ιδιότητες της αρχικής λέξης. Αντίθετα, με τη γραφή « μέσ’ » δε δημιουργείται νέα λέξη· απλώς το τελευταίο φωνήεν, όταν δεν προφέρεται, αντικαθίσταται από την απόστροφο.
Αποσυναίρεση (αντιστροφή συναίρεσης)
Στα αρχαία ελληνικά, η συναίρεση φωνηέντων -άω έδωσε στα ρήματα την κατάληξη -ῶ (τιμάω/τιμῶ).
Σήμερα, αυτό το φαινόμενο έχει αντιστραφεί και τείνει να γενικευτεί (αγαπώ/αγαπάω, γελώ/γελάω, μιλώ/μιλάω, περνώ/περνάω, φυλώ/φυλάω κ.τ.λ.).
Μόνο μερικά ρήματα αντιστέκονται σ’ αυτή την αλλαγή (αντλώ, ασκώ, τηρώ, τιμώ, φοιτώ κ.τ.λ.) και κυρίως σύνθετα (δανειοδοτώ, διαφιλονικώ, εκτιμώ, ομολογώ, συμπαθώ, συντελώ, υπερτερώ κ.τ.λ.).
en français